Staw skroniowo-żuchwowy

Dysfunkcja stawu skroniowo-żuchwowego (ang. temporomandibular disorder - TMD) to jedna z tych grup chorób, które ściśle powiązane są z bólami głowy. Podobnie jak w przypadku chorób nosa i zatok, oka czy szyi bóle mogą być wynikiem zarówno samego TMD, jak i jego niekorzystnego wpływu na, np. współistniejące migreny.

Ból głowy w przebiegu TMD rozpoznawany jest wg ICHD-3, gdy spełnione zostaną następujące warunki:

istnieją cechy w badaniu klinicznym lub obrazowym świadczące o nieprawidłowości w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego, mięśni żucia oraz / lub powiązanych struktur anatomicznych;
spełnione są co najmniej dwa z poniższych kryteriów:
- bóle pojawiły się wraz z powstaniem TMD;
- bóle nasiliły się wraz z progresją TMD lub zmniejszyły się wraz z jego ustępowaniem;
- bóle nasilają się podczas czynnego lub biernego poruszania żuchwą, lub wykonywania manewrów prowokujących bóle w stawie skroniowo-żuchwowym i przylegających mięśniach żucia;
- jeżeli ból jest jednostronny, to występuje on po tej samej stronie co TMD.

Bóle w TMD zwykle zlokalizowane są:

do przodu od małżowiny usznej;
w mięśniach żwaczach;
w okolicy skroniowej;
niekiedy promieniują do twarzy.

Przyczyną bólu może być:

przemieszczenie dysku stawowego;
zmiany zwyrodnieniowe stawu;
nadmierna ruchomość stawu;
zmiany mięśniowo-powięziowe;
zaburzenia poza stawem skroniowo-żuchwowym i mięśniami żucia, tj. bruksizm czy nieprawidłowości zgryzu.

Gdy TMD dotyczy wyłącznie stawu, to ból zwykle jest jednostronny, a obustronny, gdy zaburzenie obejmuje również struktury mięśniowo-powięziowe.

Rozpoznanie TMD może być trudne, zwłaszcza w postaci mięśniowo-powięziowej. Pomocne mogą być opracowane w tym celu kryteria, niemniej przy podejrzeniu TMD zalecana jest współpraca z wyszkolonym w chorobach narządu żucia specjalistą.

TMD a pierwotne bóle głowy

W wielu sytuacjach TMD nakłada się na migreny czy napięciowe bóle głowy - zarówno w jednej, jak i drugiej grupie schorzeń, ból często zlokalizowany w okolicy skroniowej i do przodu od małżowiny usznej. Utrudnia to postawienie rozpoznania i skuteczne leczenie. TMD i migreny czy napięciowe bóle głowy mogą wzajemnie nasilać swój przebieg, co tłumaczy się:

zjawiskiem sensytyzacji na poziomie obwodowym i ośrodkowym - ból z TMD uwrażliwia układ nerwowy na inne bóle i odwrotnie;
upośledzeniem funkcjonowania szlaków zstępujących, które modulują odczuwanie bólu;
występowaniem zjawiska bólu odniesionego, czyli odczuwania bólu w innym miejscu, niż on powstaje na skutek fizjologicznych połączeń nerwowych.

W takiej sytuacji TMD może być czynnikiem wyzwalającym atak migreny, ale co ciekawe zależność ta bywa też odwrotna: u osób z migreną istnieje większe ryzyko pojawienia się w przyszłości TMD. Na migreny wskazuje obecność objawów aury, nadwrażliwości na światło i dźwięki, nudności i wymiotów. O TMD z kolei mogą świadczyć wymienione wyżej nasilenie bólu podczas manewrów w stawie skroniowo-żuchwowym czy mięśniach żucia. Gdy obecne są objawy jednej i drugiej choroby to prawdopodobnie mamy do czynienia z zespołem ich nakładania się. W przypadku współwystępowania leczenie obydwu chorób jest oczywiście skuteczniejsze niż tylko jednej z nich.

Więcej:
Headaches and myofascial temporomandibular disorders: overlapping entities, separate managements? Conti PC1,2, Costa YM, Gonçalves DA, Svensson P. J Oral Rehabil.2016 Sep;43(9):702-15.
Temporomandibular dysfunction and headache disorder. Speciali JG, Dach F. Headache. 2015 Feb;55Suppl 1:72-83.
Orofacialpain and headache: a review and look at the commonalities. Bender SD. Curr PainHeadache Rep. 2014 Mar;18(3):400.