Ból funkcjonalny

Czasem ból funkcjonalny nazywany jest bólem psychogennym.  Nic bardziej mylnego. Ból psychogenny to rodzaj bólu, który ma swoje źródło w czynnikach psychologicznych, a nie w fizycznych uszkodzeniach lub chorobach. Ból funkcjonalny, choć nie do końca znamy jego przyczynę, ma swoje źródło w nieprawidłowym odbieraniu, przesyłaniu i interpretacji przez mózg sygnałów czuciowych i bólowych. Jest wynikiem zaburzeń czynności układu nerwowego.

Ból trzeba leczyć

Każdy ból, bez względu na rodzaj i przyczynę, to dolegliwość, która może być bardzo uciążliwa dla pacjenta, mająca wpływ na jego codzienne funkcjonowanie i jakość życia. W dodatku ból jest najczęstszym objawem, występującym w medycynie.

Na szczęście zmienia się podejście do cierpienia: dziś ból, choć często wciąż trudny do zdiagnozowania jest chorobą, która jest leczona.

W tym artykule skupimy się na praktycznych strategiach, które pomogą Ci zmniejszyć ból funkcjonalny i poprawić samopoczucie.

Ból, który ma powód...

Zabrzmi to może dziwnie, ale ból zazwyczaj jest naszym sprzymierzeńcem. Jest bowiem reakcją ciała na czynniki, które mogą je uszkodzić: stanowi sygnał ostrzegawczy, który pozwala nam odpowiednio zareagować i ochronić się przed zagrożeniem.

Sygnał bólowy wędruje od miejsca powstania, czyli pobudzonego receptora, poprzez specjalne włókna nerwowe. Przesyłany jest do rdzenia kręgowego, a potem dalej, do mózgu. A po drodze wywołuje określone reakcje.

Pierwsza reakcja jest reakcją odruchową. Jeszcze zanim sygnał bólowy dotrze do naszej świadomości następuje np. cofnięcie ręki pod wpływem czegoś, co nas parzy. Ułamki sekund później sygnał dociera do mózgu, który interpretuje zdarzenie jako „to, czego dotykasz, jest bardzo gorące!”. Mózg zapamiętuje to wrażenie i już zawsze unikamy gorącego.

W przypadku choroby następuje uszkodzenie tkanek lub narządów. Wewnątrz organizmu toczą się procesy, które powodują drażnienie różnych receptorów, w tym także bólowych. I tutaj ból jest naszym sprzymierzeńcem, ponieważ ostrzega o rozwijającej się chorobie, zmusza do podjęcia diagnostyki i rozpoczęcia leczenia.

Taki rodzaj bólu nazywa się bólem receptorowym (nocyceptywnym). Może być ostry lub przewlekły - ale zawsze powstałe wskutek działania jakiegoś bodźca, który uszkadza lub może uszkodzić tkanki.

Ból receptorowy, oprócz ochronnego działania, ma jeszcze jedną zaletę: można zlokalizować jego źródło (powód). A to znaczy, że można podziałać przyczynowo i starać się usunąć przyczynę bólu, uszkodzenie lub chorobę.

...i ból funkcjonalny - czyli kiedy powodu nie widać

Ból funkcjonalny jest inny. Jest wynikiem zaburzeń w przetwarzaniu sygnałów czuciowych i bólowych w układzie nerwowym. Nie wiadomo dokładnie, skąd się bierze, dlaczego powstaje. Nie ma jednej określonej przyczyny, która go wywołuje. Nie da się wskazać palcem choroby, która powoduje cierpienie. Jest trudny do zrozumienia dla pacjentów i lekarzy.

Ból funkcjonalny wymyka się diagnostyce. Bywa, że cierpiący ludzie latami wędrują od lekarza do lekarza, szukając pomocy. Robią setki badań, lecz mimo pełnej i dokładnej diagnostyki, przyczyny bólu nie udaje się ustalić.

Choć brzmi to raczej pesymistycznie, to w samym fakcie, że lekarze szukają jego przyczyny, jest już ziarenko nadziei - bo to znaczy, że ból ten został uznany za problem i jednak coś się w jego sprawie dzieje.

Co boli najczęściej?

Ból funkcjonalny jest rodzajem bólu przewlekłego, ale jest też chorobą.

Najczęstszym bólem funkcjonalnym jest fibromialgia. Do bóli funkcjonalnych należą też zespół bólowo-dysfunkcyjny stawów skroniowo-żuchwowych, idiopatyczny przewlekły ból twarzy, bóle jelitowe (np. zespół jelita drażliwego), niekardiogenne bóle w klatce piersiowej, przewlekłe bóle krzyża, przewlekłe bóle w miednicy mniejszej, bóle pęcherza moczowego, bóle krocza.

Różne bóle funkcjonalne mogą współwystępować u jednego chorego. Na przykład fibromialgia i zespół bólowy stawu skroniowo-żuchwowego współwystępują aż w 75 proc. przypadków. Ból funkcjonalny często towarzyszy chorobom o charakterze zapalnym, immunologicznym, endokrynologicznym. W tym wypadku rozpoznanie bólu funkcjonalnego jest jeszcze trudniejsze, ponieważ jego objawy nakładają się na objawy innej choroby, której też może towarzyszyć ból.

Ból funkcjonalny - przyczyny

Nie znamy przyczyny bólu funkcjonalnego. Uważa się, że jest wynikiem skomplikowanej interakcji między różnymi czynnikami. Niektóre z czynników, które mogą przyczyniać się do wystąpienia bólu funkcjonalnego, to:

1. Stres — napięcie emocjonalne, zarówno ostre, jak i przewlekle, może wywoływać lub nasilać objawy bólowe.
2. Trauma emocjonalna — silne emocje, takie jak lęk, przemoc domowa czy depresja, mogą wpływać na odczuwanie bólu. Osoby, które doświadczyły traumy, często zgłaszają występowanie bólu funkcjonalnego.
3. Płeć — z niewiadomych przyczyn na bóle funkcjonalne znacznie częściej, bo aż 17 razy, cierpią kobiety.
4. Genetyka — ból funkcjonalny wydaje się mieć tendencję do rodzinnego występowania. Osoby mające bliskich krewnych z tym rodzajem bólu są bardziej narażone na jego wystąpienie.
5.  Zaburzenia czynności układu nerwowego — nieprawidłowo funkcjonujący układ nerwowy może być powodem odczuwania bólu bez przyczyny. W końcu różnorakie bodźce; dotyk, temperatura, ułożenie ciała, położenie kończyn działają na nas bez przerwy. I układ nerwowy nieustannie je przetwarza i reaguje by dostosować pracę organizmu do wszystkich czynników i zmian wewnątrz i na zewnątrz. Być może to właśnie nieprawidłowa jego reakcja sprawia, że boli - choć logicznie nie powinno. Lekarze mówią też czasem o nadwrażliwości samych receptorów bólowych tzw. nocyceptorów, położonych w konkretnych narządach np. w układzie trzewnym. U wielu pacjentów z bólem funkcjonalnym obserwuje się też nadaktywność współczulnego układu nerwowego.
6. Niektóre zaburzenia somatyczne — bóle funkcjonalne. a często fibromialgia. wydają się częściej towarzyszyć innym chorobom np. zapalnym, immunologicznym (choroba zwyrodnieniową stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń).
7.  Choroby endokrynologiczne — do nieprawidłowych reakcji bólowych zdają się usposabiać zaburzenia na osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, czyli np. nieprawidłowe wydzielanie kortyzolu czy nieprawidłowa regulacja poziomu hormonu wzrostu.
8. Infekcje — zauważono, że niektóre infekcje wywołują lub nasilają objawy bólowe.
9. Zaburzenia pracy układu odpornościowego — niektórzy lekarze wiążą bóle funkcjonalne, zwłaszcza w odniesieniu do bólów mięśniowych, z zaburzeniem funkcji układu immunologicznego i produkowanych przezeń cząsteczek (cytokin) prozapalnych i przeciwzapalnych — komórki te produkowane są w niewłaściwych proporcjach.
10. Zaburzenia mikroflory jelit - naukowcy podejrzewają, że nieprawidłowości w tym zakresie mogą odbijać się szerokich echem na pracy wielu układów naszego ciała, zwłaszcza w kwestii procesów zapalnych. W ostatnich latach wiele mówi się o zależności układu jelita- mózg. Niektórzy wręcz uważają, że jelita to „drugi mózg”, a wiele chorób neurologicznych jest wynikiem zaburzeń flory bakteryjnej jelit.

Jak widzisz, przyczyn może być wiele i wszystkie są skomplikowane. Wszystko to jednak są hipotezy i żadna z nich nie może być uważana za ostateczną.

Objawy bólu funkcjonalnego

Objawy bólu funkcjonalnego mogą są różne u różnych osób.  Zmieniają się nawet u tego samego chorego. Niektóre z najczęstszych objawów to:

1. Bóle o różnym nasileniu: - ból funkcjonalny może być odczuwany jako każdy rodzaj bólu, najczęściej jest ostry, pulsujący, przeszywający lub tępy. Może mieć charakter bólu mięśniowego lub kostnego. Zmienia swój charakter i natężenie. I może obejmować poszczególne części ciała lub być uogólniony. Często chory nie potrafi jednoznacznie wskazać miejsca występowania bólu. Bywa, że ból zmienia swoją lokalizację. Co charakterystyczne, ból nie zmniejsza się po odpoczynku, lecz towarzyszy choremu cały czas.

2. Zmęczenie — osoby cierpiące na ból funkcjonalny często odczuwają przewlekłe zmęczenie, które nie ustępuje pomimo odpoczynku.
3. Zaburzenia snu – sen nie przynosi regeneracji, człowiek nie czuje się rano wypoczęty i wyspany, nawet jeśli ilość godzin snu była odpowiednia.

3. Trudności z codziennym funkcjonowaniem — ze względu na ból i przewlekłe zmęczenie, osoby z bólem funkcjonalnym mogą mieć trudności z wykonywaniem codziennych obowiązków. Czasem trudne są dla nich nawet tak zwykłe czynności, jak chodzenie, siedzenie czy podnoszenie przedmiotów.

4. Wahania lub obniżenie nastroju — ból funkcjonalny może wpływać na nastrój i samopoczucie. Osoby cierpiące na ten rodzaj bólu mogą doświadczać uczucia smutku, frustracji czy bezradności, bywać drażliwe, płaczliwe, niecierpliwe czy łatwo wpadać w złość. Trudno się zresztą dziwić, życie w ciągłym bólu raczej pogodnie nie usposabia.
5. Problemy z koncentracją, zaburzenia pamięci.
6. Inne zaburzenia – w chorobach bólu funkcjonalnego mogą pojawiać się, niepokój, zawroty głowy, drętwienie i mrowienie w kończynach, nadwrażliwość skóry, marznięcie rąk i stóp, nadwrażliwość na ciepło lub zimno, suchość oczu i jamy ustnej, dzwonienie w uszach, zaburzenia koordynacji. Zgodnie z kryteriami rozpoznania, aż 25 różnych objawów może towarzyszyć chorobom, związanym z bólem funkcjonalnym.

Diagnozowanie bólu funkcjonalnego

Diagnozowanie bólu funkcjonalnego jest bardzo trudne, ponieważ nie ma konkretnych testów lub badań, które jednoznacznie potwierdzałyby występowanie tego rodzaju bólu. Opracowano kryteria rozpoznania niektórych postaci bólu funkcjonalnego, np. fibromialgii, ale… Do diagnozy "ból funkcjonalny" nadal dochodzi się drogą eliminacji, czyli wykluczając wszystkie somatyczne (cielesne) przyczyny bólu.

I tu pojawia się kolejny problem, bo często przed dotarciem do właściwej diagnozy, pacjenci przechodzą wiele uciążliwych, a czasem nawet inwazyjnych badań. Zdarza się także, że są poddawani niepotrzebnym i nierzadko nieodwracalnym zabiegom — jak choćby w przypadku idiopatycznego bólu twarzy: chorzy, by uwolnić się od cierpienia, decydują się na wyrywanie kolejnych zębów (co i tak nie przynosi poprawy).

Bóle funkcjonalne nie są może chorobą śmiertelną, ale potrafią... dosłownie wypełnić bólem życie.

Leczenie bólu funkcjonalnego

Leczenie bólu funkcjonalnego jest skomplikowane, ponieważ ból ten nie reaguje na klasyczne środki przeciwbólowe. Terapia zazwyczaj oparta jest na wieloaspektowym podejściu, które obejmuje farmakoterapię, metody naturalne i zabiegi fizjoterapeutyczne. Ważne jest znalezienie indywidualnego podejścia, które będzie skuteczne dla danej osoby.

Farmakologiczne leczenie bólu funkcjonalnego

1. Leki przeciwbólowe z grupy leków niesterydowych przeciwzapalnych, a nawet przeciwbólowe leki opioidowe w bólach funkcjonalnych zazwyczaj nie pomagają. Dlatego medycyna stosuje tu inne podejście: podstawą leczenia są niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpadaczkowe (co by potwierdzało, że problem kryje się w działaniu układu nerwowego). Najczęstsze leki, które mogą być stosowane w leczeniu bólu funkcjonalnego, to:
2. Leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne. Ponieważ ból funkcjonalny wynika z nieprawidłowej pracy układu nerwowego, leki te mają za zadanie „wyregulować” układ nerwowy. Wiele osób z bólem funkcjonalnym reaguje nadmiernie nie tylko na ból, ale też na inne bodźce, takie jak dotyk, smak czy zapach. Nie bez znaczenia jest też wpływ tych leków na nastrój i często towarzyszące chorobie uczucie lęku.

3. Leki przeciwpadaczkowe. Niektóre leki przeciwpadaczkowe, podobnie jak przeciwdepresyjne, mają wpływ na przewodzenie i interpretację sygnałów bólowych w układzie nerwowym. Trzeba wiedzieć, że organizm posiada własne układy przeciwbólowe. Po zranieniu czy uderzeniu uraz najbardziej boli przez pierwsze kilka minut. Później ból się zmniejsza. Nie znaczy to, że miejsce urazu tak szybko zostało wyleczone. Organizm po prostu włącza własne układy przeciwbólowe. Niektóre leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe i medyczna marihuana pobudzają pracę tych właśnie układów przeciwbólowych. I to ich działanie wykorzystujemy w leczeniu bólu funkcjonalnego.

4. Leki stosowane w Chorobie Parkinsona i Chorobie Alzheimera. Mogą być pomocne w opornych postaciach choroby.
5. Leki miorelaksujące. Leki mające wpływ na napięcie mięśniowe często jednocześnie wykazują działanie przeciwbólowe.
6. Leki przeciw nadciśnieniu. Niektóre leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, takie jak beta-blokery czy inhibitory ACE, mogą również pomóc w zmniejszeniu bólu funkcjonalnego.

Jednym z elementów leczenia bólu funkcjonalnego jest łagodzenie problemów ze snem

Skarży się na nie większość chorych. Czasem wystarcza połączenie odpowiedniej higieny snu z łagodnymi środkami ziołowymi. Innym razem konieczne jest zastosowanie leków o działaniu nasennym — ale ważne, by choremu zapewnić porządny wypoczynek w nocy.

Naturalne metody łagodzenia bólu funkcjonalnego

Istnieje wiele naturalnych metod, które mogą pomóc w łagodzeniu bólu funkcjonalnego. Oto kilka z nich:

1. Zdrowa dieta. Wprowadzenie do diety produktów świeżych i wartościowych, przygotowywanych w domu, może mieć pozytywny wpływ na ogólne samopoczucie i zmniejszenie bólu. Staraj się unikać żywności przetworzonej oraz produktów, które mogą niekorzystnie wpływać na mikroflorę jelit lub wywoływać reakcje alergiczne. Podczas reakcji alergicznej, nawet niewielkiej, produkowana przez organizm substancja o nazwie histamina zaostrza istniejące już stany zapalne, co powoduje pogłębienie bólu.

2. Relaksacja i techniki oddechowe. Ćwiczenia relaksacyjne, takie jak joga, medytacja czy świadome obniżanie napięcia np. poprzez głębokie oddychanie, mogą pomóc w zmniejszeniu napięcia emocjonalnego i mięśniowego, co prowadzi do złagodzeniu bólu.

3. Medycyna alternatywna. Niektórym osobom pomaga akupresura. Ta starożytna chińska metoda może pomóc w równoważeniu energii w ciele i zmniejszeniu bólu. Inni chwalą sobie efekty terapii techniką Bowena, która specjalizuje się w równoważeniu pracy układu współczulnego i przywspółczulnego, a więc układu pobudzania i hamowania w obrębie centralnego układu nerwowego.

4. Suplementy diety. Niektóre suplementy diety, takie jak witamina D, magnez czy kwas omega-3, mogą mieć korzystny wpływ na redukcję bólu. Przed rozpoczęciem suplementacji zawsze warto skonsultować się z lekarzem.
6. Medyczna marihuana. Zawiera substancje, zwane kannabinoidami. Substancje te łączą się z receptorami układu endokannabinoidowego, który jest jednym z własnych układów przeciwbólowych układu nerwowego, działając przeciwbólowo na poziomie mózgu. Według profesora Vetulaniego, jednego w wielkich neurofarmakologów, wieloletniego badacza mózgu, medyczna marihuana pomaga zwłaszcza tam, gdzie dużą rolę odgrywa stres. Medyczna marihuana pozytywnie działa na zaburzenia pracy jelit.
7. Unikanie czynników prowokujących. Bóle funkcjonalne zaostrzają się po infekcjach, urazach, przemęczeniu, ekspozycji na intensywne czynniki takie jak zimno, wilgoć, zmiany warunków atmosferycznych czy przeciążenia.
8. Krioterapia ogólnoustrojowa. Potrafi pomóc, ale tylko tym osobom, które nie cierpią z powodu podwyższonej wrażliwości na zimno. I trzeba ją wprowadzać ostrożnie, ponieważ u większości chorych objawy zaostrzają się pod wpływem zimna.

Ćwiczenia i fizjoterapia w leczeniu bólu funkcjonalnego

Ćwiczenia fizyczne i fizjoterapia mogą być ważnym elementem leczenia bólu funkcjonalnego. Oto kilka metod, które mogą przynieść ulgę. Ale uwaga: wszystkie metody muszą być obierane jako przyjemne i nie mogą wywoływać bólu, ponieważ „ból utrwala ból”.

1. Ćwiczenia rozciągające. Regularne wykonywanie łagodnych ćwiczeń rozciągających może pomóc w rozluźnieniu spiętych mięśni i zmniejszeniu bólu.

2. Fizjoterapia manualna. Specjalista od fizjoterapii może pomóc w poprawie mobilności stawów, zmniejszeniu napięcia mięśniowego oraz wzmocnieniu mięśni, co może przynieść ulgę w bólu.

3. Masaż. Masaż może pomóc w rozluźnieniu spiętych mięśni i zmniejszeniu bólu. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to metoda dla wszystkich, bo jeśli ból się nasila pod wpływem ucisku, masaż może być zwyczajnie zbyt bolesny. Przed podjęciem decyzji o wprowadzeniu terapii na początku warto skonsultować się z doświadczonym fizjoterapeutą lub masażystą, który zna techniki odpowiednie dla leczenia bólu funkcjonalnego.

4. Hydroterapia. Terapia wodna, taka jak kąpiele, najlepiej z dodatkiem związków stosowanych w chorobach reumatycznych np. kąpiele borowinowe, może pomóc w zmniejszeniu bólu i zwiększeniu poczucia ulgi.
5. Umiarkowany ruch na co dzień. Niezbyt intensywne ćwiczenia, pływanie, taniec, jazda na rowerze, spacery i marsze — to wszystko może poprawiać samopoczucie ogólne, pomagać zachować mobilność, dawać poczucie korzystania z życia i zmniejszać dyskomfort fizyczny. Ale nie przesadź z wysiłkiem! Zarówno przesadny odpoczynek, jak i przesadny wysiłek mogą nasilać ból funkcjonalny.

 

Psychoterapia i wsparcie emocjonalne w leczeniu bólu funkcjonalnego

Wielu pacjentów cierpiących na ból funkcjonalny doświadcza trudności emocjonalnych, takich jak lęk, depresja czy frustracja. Czasem trudno powiedzieć, czy to stres i frustracja wywołują ból, czy odwrotnie — ale gdy leczenie bólu funkcjonalnego obejmuje również wsparcie emocjonalne, chorzy czują się lepiej. Oto kilka metod, które mogą pomóc:

1. Psychoterapia, zwłaszcza terapia poznawczo- behawioralna może pomóc w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi, związanymi z bólem funkcjonalnym. Nie chodzi o to, że ból jest "wyobrażony". Przeciwnie, terapeuta rozumie, że naprawdę jest źródłem cierpienia. Psychoterapia pomaga radzić sobie z trudnymi emocjami, ale też z przerażeniem i smutkiem, które łączą się z poczuciem bycia skazanym na codzienne życie z bólem.
2. Wsparcie społeczne. Ważne, by mieć wsparcie w otoczeniu, by były wokół nas bliskie osoby, które mogą służyć wsparciem i zrozumieniem. Warto poszukać grup wsparcia dla osób z bólem funkcjonalnym, ich członkowie mogą być cennym źródłem nie tylko wsparcia, ale i wiedzy.
3. Techniki radzenia sobie ze stresem. Czasem potrzeba do tego pomocy psychologa. Innym razem wystarczy nauczenie się metod zmniejszania napięcia, np. treningu autogennego Schulza. Wiadomo jednak, że zmniejszenie napięcia pomaga w łagodzeniu bólu.

Chorzy muszą wiedzieć, że leczenie bólu funkcjonalnego może być długotrwałe i wymagać cierpliwości. Ale trzeba szukać sposobu, ponieważ badania potwierdziły, że im dłużej trwa cierpienie i ból, tym w układzie nerwowym, w ośrodkach, które związane są z hamowaniem bólu zachodzą większe zmiany. A przez to dochodzi do utrwalenia bólu i postępu choroby.

 

Podsumowanie i zalecenia

Ból funkcjonalny może być trudny do zniesienia, ale istnieje wiele strategii, które mogą pomóc w jego łagodzeniu. Ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem, który pomoże w postawieniu diagnozy i opracowaniu planu leczenia.

Naturalne metody, takie jak zdrowa dieta, relaksacja, ćwiczenia fizyczne i fizjoterapia mogą być skutecznymi sposobami zmniejszenia bólu oraz mogą pomóc w poprawie ogólnego funkcjonowania.

Nie zapominaj również o wsparciu emocjonalnym. Terapia indywidualna, grupowa czy techniki radzenia sobie ze stresem mogą pomóc w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi, związanymi z bólem funkcjonalnym.

Pamiętaj, że każda osoba jest inna, dlatego ważne jest znalezienie indywidualnego podejścia do leczenia bólu funkcjonalnego. Nie trać nadziei! Dzięki dozie wytrwałości w dążeniu do poprawy samopoczucia, z odpowiednim wsparciem i strategią, możesz osiągnąć ulgę i poprawę jakości życia.